Википеди

Гамсахурдиа, Звиад: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
← Зæронддæр ивдФæстæдæр ивд →
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
Dziglo (ныхас | бавæрд)
3064 правки
Нет описания правки
Рæнхъ 6:
Йæ фыд академик [[Гамсахурдиа, Константин|Константин Гамсахурдиа]] ([[1883]]-[[1975]]), уыди зындгонд гуырдзиаг фыссæг [[XX æнус]]ы. Звиад сахуыр и филологыл æмæ йæ профессионалон карьерæ райдыдта куыд тæлмацгæнæг æмæ литературон критик.
 
[[1955]] азы Звиад Гамсахурдиа йе ’мбал [[КоставæКостава, Мераб|Мераб Коставæимæ]] бындур æрæвæрдта сусæг къордæн æмæ йыл сæвæрдта ном ''[[Горгаслиани]]'' (афтæ хуынди рагон гуырдзиаг паддзахтыпаддзæхты [[тырыса]]). Уыцы къорд хæлиу кодта хъусынгæнинæгтæ [[АдаймæджыАдæймæджы бартæ|адæймаджы барты]] асастыхалыны цауты тыххæй.
 
[[1956]] азы Гамсахурдиа ахст æрцыд [[демонстраци]]йыæрцыдис, советон [[русификаци]]йы политикæйы ныхмæ [[Тбилис]]ы цы [[демонстраци]] уыди, уым. [[1958]] азы Гамсахурдиа уыдиногæй ногæйæрцыдис ахст антикоммунистон литературæ æмæ прокламациты хæлиу кæныны тыххæй. Æхсæз мæйы арвыста [[психиатри]]конон рынчындоны, уым ыл сæвæрдтой [[диагноз]] «[[психопати|психопат декомпенсациимæ]]».
 
== Адæймаджы барты хъахъхъæныныл архайд æмæ ахæстон ==
 
[[1972]] азы [[коррупци]]йы ныхмæ кампанийы рæстæджы Гамсахурдиа сси номдзыд æмæ бацыд католикон динмæ Гуырдзыстон ортодоксалон аргъуаны. Гамсахурдиа уыди адæймаджы барты хъахъхъæнынадыхъахъхъæныны инициативонхъæппæрисон къорды бындурæвæрджытæй иу ([[1973]] азы).
 
[[1974]] азы Гамсахурдиа уыдуыдис фыццаг ахæм гуырдзиаг, кæцы сси Æхсæнадæмон Амнистийы (''Amnesty Internetional'') уæнг чи ссис.
 
[[1976]]-æм азы уый сси Гуырдзыстоны Хельсинкийы къорды бындурæвæрджытæй иу. [[1989]]-æм азы къордæн рардæуыд æндæр ном — [[Гуырдзыстоны Хельсинкийы цæдис]]. Уыцы адæймаджы бартыл организацийæн Гамсахурдиа уыд йæ сæрдар.
 
Гамсахурдиа уыд тынг архайдмæ разæнгард сусæг [[самиздат]]он рауадзджыты организациты, кæцытæ уагътой политикон периодикон газеттæ. Се ’хсæн ахæмтæ: «Окрос сацими» («Сызгъæрин царм»), «Сакартвелос моамбе» («Гуырдзыстоны фидиуæг»), «Сакартвело» («Гуырдзыстон») æмæ «Матиан» («Уацфыст»). Хайад истаАрхайдта, [[Мæскуйы]] чи цыдис, уыцы периодикон рауагъдырауагъд «ЦæугæНыртæккæйы цауты (хабæртты) хроникæ», кæцыйæн йæ-йы (редактор уыд Сергей Ковалев).
 
Йæ фæдыл йын кæй цыдысты йæ хъуыдыты тыххæй æмæ йæ хаттæй -хатт ахæстоны кæй кодтой, уымæ нæкæсгæйæ, Гамсахурдиа бирæ хæттыты аирвæзти карз æфхæрдæй. Æвæццæгæн, уый уыди йæ мыггаджы ахадындзинад æмæ йæ политикон бастдзинады фæрцы. Йæ амонд æй ахаста ХельсинкагХельсинкæйы къорд Советон Цæдисы [[Брежнев, Ильяйы фырт Леонид|Леонид Брежневы]] хицауиуæджы лæмбынæг къуылымпы куы сси, уæд. ▼
Гамсахурдиа уыди фыццаг гуырдзиаг, Адæймаджы Бартыл Æхсæнадæмон цæдисы уæнг чи сси.
 
Уæд Советон Цæдисы уыди æппæтаддæмон сурын адæмон бартыл активистты. Гуырдзыйы хицауад, [[Эдуард Шеварднадзе]] гуырдзиагГуырдзыстоны коммунистон партийы фыццаг секретарьнымæрдар куы уыди, ахæстоны бакодтой Гамсахурдиайы æмæ йе ’мбал диссиденты Мераб КоставæйыКоставайы. Ацы дыууæ адæймагæн рахастой тæрхон — æртæ азы каторгонкаторгæйы куыстыты æмæ æртæ азы бæстæйæ фервыст антисоветон архайды тыххæй. ▼
▲Йæ фæдыл йын кæй цыдысты йæ хъуыдыты тыххæй æмæ йæ хаттæй хатт ахæстоны кæй кодтой, уымæ нæкæсгæйæ, Гамсахурдиа бирæ хæттыты аирвæзти карз æфхæрдæй. Æвæццæгæн уый уыди йæ мыггаджы ахадындзинад æмæ йæ политикон бастдзинады фæрцы. Йæ амонд æй ахаста Хельсинкаг къорд Советон Цæдисы [[Брежнев, Ильяйы фырт Леонид|Леонид Брежневы]] хицауиуæджы лæмбынæг къуылымпы куы сси, уæд.
 
Сæ ахæст химæ æрбаздæхдта æхсæнадæмон хъусдард, [[АИШ]]-ы Конгрессы разамонæг уæнгсæргълæууæг бахъардта ГамсахурдиайыГамсахурдиа æмæ КоставæйыКоставайы Нобелы сабырдзинады премимæ [[1976]] азы. Коставæ уыд æрвыст [[Сыбыр]]мæ, Гамсахурдиа та — [[Дагъистан]]мæ.▼
▲Уæд Советон Цæдисы уыди æппæтаддæмон сурын адæмон бартыл активистты. Гуырдзыйы хицауад, [[Эдуард Шеварднадзе]] гуырдзиаг коммунистон партийы фыццаг секретарь куы уыди, ахæстоны бакодтой Гамсахурдиайы æмæ йе ’мбал диссиденты Мераб Коставæйы. Ацы дыууæ адæймагæн рахастой тæрхон — æртæ азы каторгон куыстыты æмæ æртæ азы бæстæйæ фервыст антисоветон архайды тыххæй.
 
▲Сæ ахæст химæ æрбаздæхдта æхсæнадæмон хъусдард, [[АИШ]]-ы Конгрессы разамонæг уæнг бахъардта Гамсахурдиайы æмæ Коставæйы Нобелы сабырдзинады премимæ [[1976]] азы. Коставæ уыд æрвыст [[Сыбыр]]мæ, Гамсахурдиа та — [[Дагъистан]]мæ.
 
[[1979]] азы июны Гамсахурдиа уыд ахæстæй уæгъд æмæ амнисти конд, фæлæ йæ амнистийы уавæртæ сты гуырысхойаг, уый тыххæй æмæ ахæстоны уыди йе ’мгъуыдæй æрмæст дыууе азы. Коставæ фæци ахæстоны [[1987]] азмæ.
 
== Зонадон куыст ==
Æвæццæгæн йæ фыдыл фæуæлахиз уæвынмæ бæллгæйæ, Звиад йæ зонадон карьерæ дæр нæ уагъта. Уый уыди Гуырдзыстон литературæйы институты, [[Гуырдзыстоны зонæдты академи]]мæ чи хауди, иртасджытæй хистæр æмкусæгкусæг (уæнг) (1973-1977, 1985-1990), Гуырдзыстон паддзахадон университеты профессор (1973-1975, 1985-1990), Гуырдзыстоны Фысджыты цæдисы уæнг (1966-1977, 1985-1991), филологийы æппæт фадгуытыкъабæзты уыдуыдис философион [[зонадызонæдты кандидат]] (1973) æмæ 1991-æм азы фæстæ [[зонадызонæдты доктор]].
 
Гамсахурдиа ныффыста бирæ зынгæ литературон уацмыстæ æмæ монографитæ; уый скодта бритайнаг, францаг æмæ америкæйаг литературæйæ тæлмацтæ. Уыдоны ’хсæн уыдысты: [[Шекспир, Вильям|Шекспиры]] куыстытæ, [[Элиот, Томас Стеарнс|Т. С. Элиоты]] куыстытæ, [[Бодлер, Шарль|Бодлеры]] куыстытæ.
Строка 37 ⟶ 35 :
Гамсахурдиа уыди [[Шота Руставели]]йы сфæлдыстады зынгæ иртасæг æмæ [[иберо-кавказаг культурæ]]йы историйы иртасæг.
 
==Хæдбарады сæраппонд архайд==
==Хæдбарадмæ змæлд==
 
Советон разамонæг [[Горбачёв, Сергейы фырт Михаил|Михаил Горбачёв]] йæ æргом кæныны политикæ куы райдыдтта, уæд Гамсахурдиа ахъазыд сæйраг роль дзыллон сæрибаргæнæн змæлдты аразыны Гуырдзыстоны ([[1987]]-[[1990]] æзты), кæцыты йемæ цыди [[Коставæ, Мераб|Мераб Коставæ]]. Мераб Коставæйы рауагътой ахæстонæй 1987 азы. [[1988]] азы Гамсахурдиа сси [[Сыгъдæг Илиайы Æппæтгуырдзыстонон æхсæнад|Сыгъдæг Илиайы æхсæнады]] (''Всегрузинское общество Святого Илии Праведного'') бындурæвæрджытæй иу. Уыцы æхсæнад уыд динон æхсæнады æмæ политикон партиты комбинаци, кæцытæ систы Гамсахурдийæн йæхи политикон змæлды бындур. Иннæ азы [[Советон Цæдисы]] хотыхджын тыхтæ нысæндыдтой стыр демонстрацитæ, кæцытæ цыдысты [[4 апрелы|4]]-[[9 апрелы]] [[1989]] азы [[Калак|КалачыТбилис]]ы. Уыцы митæ сбæлвырд кодтой сæйраг цауты уæвын Советон Цæдисы хицауиуæджы дискредитаци бæстæйы мидæг.
 
ДемократиконДемократон реформæты размæцыд «сырæзыдисырæзыдис» æмæ фæкæны Гуырдзыстоны фыццаг демократикондемократон бирæпартион æвзæрстытæм, кæцытæ уыдысты царды уагъд [[1990]] [[28 октябры]] азы. Гамсахурдиайы æхсæнад, Гурдзиаг Хельсинкийы Цæдисы баиу и оппозицион къордтимæ цæмæй реформистон коалици, кæцыйыл ном уыд «[[Тымбыл фынг – Сæрибар Гуырдзыстон]]». Коалици фæуæлахиз уыд, уый тыххæй æмæ ма ГуырдзиагГуырдзыстоны коммунистон парти йæ 29,6% хъæлæстæ баиу кодта коалицийы 64% хъæлæстимæ. 1990 азы [[14 ноябры]] Звиад Гамсахурдиа хъæлæсты фылдæрæй уыд æвзæрст Гуырдзыстоны Республикæйы Сæйраг Советы сæрдарæй.
 
Гуырдзыстон саразта [[референдум]], цæмæй [[Советон Цæдисы]] агъоммæ цæм цы хæдбарад уыди, уымæ ногæй æркæсой. Уыцы референдумы 90,08% сæ хъæлæстæ чи радтой, уыдон æй хорзыл банымадтой. Гуырдзиаг парламент [[1991]]-æм азы [[9 апрелы]] райста хæдбарады деклараци Гуырдзиаг паддзахадыл ногæй рацарæзтыл [[1918-1921 æзты]]. Уыма нæкæсгæйæ, уыцы декларацийыл Советон Цæдис не сразы и, кæд æмæ бирæ фæсарæйнаг паддзахæдтæ сразы сты, уæддæр иумæйаг аргъ нæ райста иннæ азмæ. Гамсахурдиайы равзæрстой [[президентæй]] [[26 майы]] 86,5% хъæлæстæй.
 
== Гамсахурдиа куыд президент ==
 
Хæсадмæ бацæугæйæ Гамсахурдиа сæмбæлыди бындурон экономикон æмæ политикон зындзинæдтимæ уæлдайдæр та — Гуырдзыстон æмæ Советон Цæдисы бастдзинæдты. Бындурон проблемæ уыди этникон къаддæр хайæдты позици, кæцытæ æвдыстой Гуырдзыстоны цæрджытæй сæ 30%. Кæд къаддæр хайæдты къордтæ хæцыдысты Гуырдзыстоны раздæхтмæ [[демократимæ]], фæлæ [[1990]] азы октябры æвзæрстыты сæ бæрнлæгтæй уыд æрмæст 9 адæймаджы 245 депутатæй, æмæ сæ бæрнлæгтæ нæ уыдысты гуырдзиæгтæ.
 
Строка 53 ⟶ 50 :
Девиз æмæ уый хуызæн гыццыл къордты æхсæн сайдтой азар æмæ хæццæдзинад. Гыццыл къордты [[национализм|националисттæ]] дзуапп дæтгæйæ домдтой этникон цæрмыстыгъдты иугонд уæрæсейаг арæны дæргъмæ, кæнæ æххæст хæдбарад. Иннæ Советон республикæтæ лæууыдысты æмхуызон æхсæнэтникон зындзинæдты раз, уæлдайдæр уырыссаг гыццыл къордтæ [[Латви]]йы, [[Эстони]] æмæ [[Молдави]]йы, æмæ ма [[сомихаг адæм|сомихаг]] гыццыл къордтæ [[Азербайджан]]ы. Фæстæдæр, уыцы дыууыæ хабары æрбакодтой тохмæ. Цалынмæ уыдысты ахастмæ гæсгæ æмбæлгæ ахæтытæ бирæ гыццыл къордты æхсæн, уый арæх пайда кодтой бынæттон æмæ фæсарæйнаг цæстдарджытæ, æмæ сæ тыхтæ [[Мæскуы]]йы æмбаргæйæ пайда кодтой уыцы тынгад раздæры Советон республикæты хæдбарад халынмæ.
 
[[1989]]-æм азы [[Хуссар Ирыстон]]ы автономон облæсты ныгуыпп кодтой карз змæстытæ гуырдзиаг æмæ ирон цæрджыты ’хсæн. Ирæттæ домдтой цæмæй [[Хуссар Ирыстон]]ы сын сæ бартæ бахъахъхъæныны тыххæй уæлдæр ном радтой, суæлдæр кæной облæст автономон республикæйы онг ГССР-ы мидæг. Фæлæ Гамсахурдиа æмæ Гуырдзыстоны парламент, никæй бафæрсгæйæ, æнæзакъонæй байстой облæсты ном дæр, зæгъгæ, «Мах ирæтты гуырдзиаг цъылынæй [[Ручъы тъунел]]ыл уырысырдæм асæрфдзыстæм». Тагъд рæстæджы тугкалд дæр æруагътой [[Хуссар Ирыстон]]ы зæххыл. Ирæтты сæ фылдæр фæсырдтой æрмæст [[Хуссар Ирыстон]]æй нæ, фæлæ Гуырдзыстоны мидæггаг районтæй дæр. Уыцы миты фæстæ [[Хуссар Ирыстон]]ыл æндæр бон нæ уыд, æмæ уæд Хуссар Ирыстоны паддзахад расидта, Хуссар Ирыстон Гуырдзыстонæй кæй ахицæн иис æмæ Цæгат Ирыстонимæ кæй иу кæны, уый.
 
== Æддаг æрмæг ==
Ист æрцыд "https://os.wikipedia.org/wiki/Гамсахурдиа,_Звиад"-æй