Андтæ: различия между версиями

'''Андтæ''', ''Андты Кордильерæ'' ({{lang-es|Andes; Cordillera de los Andes}}) — [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] тæккæ даргъдæр<ref>Раст зæгъгæйæ тæккæ айтыгъддæр хæххон системæ Зæххыл у [[Астæуукаг-фурдон рагъ]] ({{lang-ru|[[:ru:Срединно-окенический хребет|Срединно-окенический хребет]]}}) — регътырæгъты баст, йæ иумæйаг дæргъ у 80 мин км. [[Гиннесы рекордты чиныг|Гиннесы рекордты чиныджы]] Астеуккаг-фурдон рагъ нымад у Зæххæн йæ тæккæ ''егъаудæр'' хæххон системæйыл, Андтæ та — тæккæ ''дæргъвæтиндæр'' хæххон рагъыл. Кæс [http://gin.studentport.org/nomin.php?id_nom=2972], æмæ ма [http://rgo.ru/geography/fiz_geography/uamerika/andqqq1 wwww.rgo.ru/geography/fiz_geography/uamerika/andqqq1]</ref> æмæ тæккæ бæрзæнддæртæй иу (хох [[Аконкагуæ]], 6962 м)<ref>Андтæ сты тæккæ бæрзондтæр хæххон системæ Азийы чи нæй, уыдонæй; нæ планетейы тæккæ уæллоздæр хæххон системæ — [[Гималайтæ]]. Кæс [http://www.igras.ru/index.php?r=41&id=153 www.igras.ru/index.php?r=41&id=153]</ref> Зæххы хæххон системæ, цæгатæй æмæ ныгуылæнæй æнæхъæн [[Хуссар Америкæ]] мæскъ æркæны. Ранæй -рæтты Андты уæрæх хæццæ кæны 500 км онг (тæккæ уæрæхдæр ран уис Астæуккаг Андты 18° æмæ 20° х.у. астæу — 750 км æввахс)<ref>Кæс [http://rgo.ru/geography/fiz_geography/uamerika/andqqq1 wwww.rgo.ru/geography/fiz_geography/uamerika/andqqq1]</ref>. Астæуккаг бæрзæнд — 4000 м. æввахс.

Андтæ сты егъау æмдæнджызонæмденджызон [[донхатæн]]; Андтæй скæсæны ’рдæм кæлынц [[Атлантикон фурд]]ы бассейны цæугæдæттæ кæлынц, Андты йæ райдайæн ис [[Амазонкæ (цæугæдон)|Амазонкæйæн]] æмæ ма йæ дынджыр фæрсагдæттæй бирæтæн дæр, афтæмæй ноджы ма [[Ориноко (цæугæдон)|Оринокойы]] фæрсагдæттæн дæр,: [[Парагвай (цæугæдон)|Парагвайæн]], [[Парана (цæугæдон)|Паранайæн]], [[Магдалена (цæугæдон)|Магдаленайæн]] æмæстæй ма [[Патагони]]йы цæугæдæттæн дæр,. ныгуылæныНыгуылæны ’рдæм та [[Сабыр фурд]]ы систæмæйы цæугæдæттæ кæлынц (фылдæр цыбыртæ).

Андтæ сты Хуссар Америкæйы ахсджиагдæр климæтон барьер, Сæйраг Кордильерæйы ныгуылæнырдыгæй цы территоритæ ис уыдонмæ нæ уадзы [[Атлантикон фурд]]ы æндæвд, хуссары ’рдыгæй уыцыуæвæг территоритæм та Сабыр фурды тæфагтæваг нæ хæццæ кæны. Ацы хæхтæ æвæрд сты 6 климæтон роны (экваториалоны, цæгат æмæ хуссар субэкваториалоны, хуссар тропиконы, субтропиконы æмæ ромылы) æмæ хицæн кæнынц (уæлдайдæр астæуукаг хайадтыхайы) карз контрасттæй, скæсæн æмæ ныгуылæн фæхсытæ куыд уымæлгонд цæуынц, уымæй.