Алантæ: различия между версиями

'''Алантæ''', '''алайнæгтæ''' кæнæ '''аллæттæ'''<ref>Нырыккон [[ирон æвзаг|ирон æвзаджы]] сæмбæлæн ис уыцы адæмы номы æртæ формæйыл: ''алан, алайнаг, аллон''.</ref> уыдысты [[Сæрмæттæ|сæрмæттаг]] равзæрды цæугæцардгæнджыты знæмты цæдис, дзырдтой [[ирайнаг æвзæгтæ|цæгат-скæсæн ирайнаг къорды]] [[алайнаг æвзаг]]ыл.

1I-æм æнусы алайнагтæ ныгуылæнмæ æрбабырстой Централон Азийæ æмæ дзы хицауиуæг бынат райстой æндæр сæрмæтты æхсæн. Аммиан Марцеллин куыд фыста, афтæмæй уыцы рæстæджы æндæр сæрмæттæг знæмтæ сæ хицæн нæмттæ ныууыагътой æмæ иууылдæр райдыдтой сæхи алайнæгтæй хонын.

[[Адæмты Стыр гоц]]ы рæстæджы гуннтæ сæ ныппырх кодтой æмæ асырдтой Скæсæн Европæйаг быдыртæй. Уыцы рæстæджы алайнæгтæ сæхи адих кодтой дыууæ къордыл. Иу къорд ацыдис дарддæр Ныгуылæн Европæмæ æмæ дзы бирæ хæстыты фæстæ цалдæр рæтты æрцæрын кодта. Уыцы алайнæгтæ бындур сæвæрдтой цалдæр къаролад æмæ паддзахадтæн, се 'хсæн’хсæн уыдысты [[Алайнæгты æмæ вандалты къаролад]] Цæгат Африкæйы æмæ Алайнаг паддзахад Испанийы (409-426).

Алайнæгты æндæр къорд алыгъдис Цæгат Кавказмæ. [[Цæгат Кавказ]]ы зæххытыл алантæ сарæзтой рагфеодалон паддзахад — [[Алани (паддзахад)|Алани (Аланыстон)]]. Уыцы паддзахад стыр бавæрд ныккодта Кавказы историмæ, уыдысты йæм тыхджын политикон æмæ династион бастдзинадтæ [[Византийы импери|Византи]], [[Гуырдзыстон]] æмæ [[Хазары каганад]]имæ, базайраг бастдзинадтæ Иран, Киевы Уырыс æмæ арабаг бæстæтимæ. Аланыстоныл цыдис китайаг [[Стыр Зæлдаг фæндаг]]. Алантимæ баст у [[Салт-Маяцы культурæ|Салт-Маяцы археологион культурæ]] æмæ бирæ хæлд сахартæ (Архыз, Уæллаг æмæ Дæллаг ДжулатДзылат) æмæ ингæнтæ (Балта, Чми, Галиат, Змейский æмæ æнд.) Цæгат Кавказыл. Аланыстон хæлд æрцыдис [[XIII æнус]]ы монгол-тæтæйрæгты бырсты аххосæй. Ацы бырсты фæстæ алæйнагты иу хай ацыдис Венгримæ æмæ сын венгриаг паддзах [[Бела IV Арпад]] æрцæрыны бар радта, афтæмæй уыдон райдийæн радтой ястæн. XIV æнусы Тамерланы ныббырсты аххосæй алайнæгтæн фесæфтысты се 'ппæт’ппæт быдыраг зæххытæ æмæ сæ цæрджыты фылдæр хай. Ацы ныббырстæй сæхи чи фервæзтой, уыдон Кавказы хæххты баззадысты æмæ радтой райдийæн нырыккон ирæттæн.

2014-æм азы Доны цур цы алайнæгтæ ныгæд уыдысты, уыдоны стæджытæй райстой ДНТ-анализтæ. Ингæны мидæг уыдысты 10 алайнæджы, уыдонæй 4-æн уыдис yDNA гаплогруппæ G2 æмæ 6-æн mtDNA гаплогруппæ I. Ахæм æмхуызæн генетикæ сæм уый тыххæй уыди, æмæ, æвæццæгæн, иууылдæр иу знæмæй кæнæ бинонтæй рацæугæ уыдысты.<ref>[https://www.academia.edu/7061155/%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2_%D0%93.%D0%95._%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%9C.%D0%92._%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B2_%D0%94.%D0%A1._%D0%A0%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%98.%D0%9A._%D0%9E_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%86%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%95.%D0%98._%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0._%D0%9C._2014._%D0%A1._312-315 Афанасьев Г.Е., Добровольская М.В., Коробов Д.С., Решетова И.К. О культурной, антропологической и генетической специфике донских алан // Е.И. Крупнов и развитие археологии Северного Кавказа. М. 2014. С. 312-315.]</ref>