Аксаут (цæугæдон): различия между версиями

Содержимое удалено Содержимое добавлено
Создано переводом страницы «Аксаут (река)»
 
Нет описания правки
Рæнхъ 1:
{{Цæугæдон2
'''Аксаут''' (''Хасаут'', {{Lang-krc|Схауат}}, тюрк. <span lang="trk" style="font-style:italic;">Ак суат</span>) — гуылфæг, донарæх, хæххон цæугæдон. Цæуы Стыр Кавказы сæйраг рæгъы цæгатаг фахсыл, у Чысыл Зеленчукы галиу донгуырæн. Цæуы [[Хъæрæсе-Черкес|Хъæрæсе-Черкесы Республикæйы]] территорийыл.
|Ном = Аксаут
|Оригиналон ном =
|Ныв = Aksaut river.JPG
|Нывы ном = Аксауы цæугæдон
|Картæ =
|Картæйы ном =
|Дæргъ = 60
|Бассейны фæзуат = 843
|Бассейн = [[Чысыл Зеленчук|Чысыл Зеленчук]] → [[Азовы денджыз]]
|Цæугæдæтты бассейн =
|Доны хардз = 27
|Барыны бынат =
|Гуырæн =
|Гуырæны бынат = [[Хъæрæсе-Черкесы Республикæ]]
|Гуырæны бæрзæнд =
|Донæфтæн = [[Хъобан (цæугæдон)|Хъобан]]
|Донæфтæны бынат = [[Карачаевск]]
|Донæфтæны бæрзæнд = 65 км рахиз доны былыл
|Высота устья =
|Цæугæдоны уырдыг =
|Паддзахад = Уæрæсе
|Паддзахад 1 =
|Регион = [[Хъæрæсе-Черкес]]
|Позицион картæ = Уæрæсе Хъæрæсе-Черкес
}}
 
'''Аксаут''' (''Хасаут'', {{Lang-krc|Схауат}}, тюрк. <span lang="trk" style="font-style:italic;">Ак суат</span>) у гуылфæг, донарæх, хæххон цæугæдон. Цæуы Стыр Кавказы сæйраг рæгъы цæгатаг фахсыл, у Чысыл Зеленчукы галиу донгуырæн. ЦæуыУæвы [[Хъæрæсе-Черкес|Хъæрæсе-Черкесы Республикæйы]] территорийыл.
 
== Географи ==
Аксаут  у Хъæрæсе-Черкесы территорийыл цы иуыл донарæх цæугæудæттæ цæуы, уыдонæй иу. Райдайы Хасауты ихдонæй æмæ Марухæйы цæугæдонимæ куы баиу вæййы, уæд дзы сæвзæры Чысыл Зеленчук. Цæугæдоны дæргъ у 77 км, йæ донæмбырдгæнæн бассейны фæзуат та у 843 км²<ref name="sur">[{{cite web |url = http://kmvlinewww.sur-base.ru/libwater-base/mar_6?show_obj=150368 |title = Аксаут, составляющая р.php уха]Малый Зеленчук |website = sur-base.ru |accessdate = 2014-05-17}}</ref>.
 
 
Аскаут тæдзы хуссарæй цæгатмæ бæрзонд хæххон рæгъты Мысты-Баши ’мæ Аскауты ’хсæн цы фæз цæуы, ууыл. Уыцы рæгъы хицæн хæйттæн ис сæхи алыгъуызон нæмттæ: Гитче-Тебердæйаг, Ак, Бадукъаг, Хаджибейаг, Кыныр-Чат, Гидамаг æмæ иннæтæ. Æмткай фæзтыл æмæ кæмттыл кæцы дих кæны, уыцы хæххон рæгъты стыр баст, схонæн ис Аксаут-Тебердæйаг. Йæ системæйы уæвынц æртæ ’фцæджы: Алибек, Гитче-Теберда, Æвдай æртæййы, Хутый, Бадук, Муху æмæ æнд.
 
 
АскаутАксаут тæдзыратæдзы хуссарæй цæгатмæ бæрзонд хæххон рæгъты Мысты-Баши ’мæ АскаутыАксауты ’хсæн цы фæз цæуы, ууыл. Уыцы рæгъы хицæн хæйттæн ис сæхи алыгъуызон нæмттæ: Гитче-ТебердæйагТебердайаг, Ак, Бадукъаг, Хаджибейаг, Кыныр-Чат, Гидамаг æмæ иннæтæ. Æмткай фæзтыл æмæ кæмттыл кæцы дих кæны, уыцы хæххон рæгъты стыр баст, схонæн ис Аксаут-ТебердæйагТебердайаг. Йæ системæйы уæвынцис æртæ ’фцæджы: Алибек, Гитче-Теберда, Æвдай æртæййы, Хутый, Бадук, Муху æмæ æнд.
== Этимологи ==
[[Тюркаг æвзæгтæ|Тюркаг æвзагæй]] тæлмацы «Ак суат» (тюркаг æвзагыл Аксауты цæугæдон афтæ хуыйны) нысан кæны «урс (сыгъдæг) дон, бæхтæн дон кæм бадарынц». Хъæрæсейаг æвзагæй тæлмацы Аксаут нысан кæны: ''«Ак»'' — «урс», ''«Саут (Сауут)»'' — «згъæр», «згъæрхæдон»; ома «Урс згъæр (згъæрхæдон)».<ref>{{cite web|author = |url = [http://kmvline.ru/lib/mar_6perl/29.php Эль]|title = Путеводитель по Теберде. ГОРЫ И ЛЮДИ. Словарь-указатель местных названий |lang = ru |website = www.kmvline.ru |date = |accessdate = 2020-03-25|deadlink = no}}</ref>
 
 
== Аксауты ком ==
Аксаут у [[Хъæрæсе-Черкес|Хъæрæсе-Черкесы Республикæйы]] тæкккæ рæсугъддæр бынæттæй сæ иу, уæвы Аксауты комы.
Иуыл уæлхох бынат НыгуыæнНыгуылæн Кавказы, парахат кæны [[Эльбрус|Эльбрусы]] онг, райдайы [[Стыр хох|Стыр хохы]] фадыгæй, кæцымæуымæ ’нгом лæууынц Марухы, Аксауты æмæ Чхалты кæмттæ.
 
 
Иуыл уæлхох бынат Ныгуыæн Кавказы, парахат кæны [[Эльбрус|Эльбрусы]] онг, райдайы [[Стыр хох|Стыр хохы]] фадыгæй, кæцымæ ’нгом лæууынц Марухы, Аксауты æмæ Чхалты кæмттæ.
 
Рагон заманæй адæм сæхицæн цæрæнбынæттæ ккодтой уыцы дзæнæтон раны. Аксауты комы фыццаг хъæуты бындурæвæрджытæ уыдысты бердзенæгтæ - Туркæй æрцæуæккæгтæ. Ныр уыдон цæрынцц Хасаут-Бердзенаг хъæуы, уый парахатæй æрбынат кодта Аксауты донбылыл.
 
 
Кæмттыл æвæрд ис фæндæгтæ, фæлæ Марухыл хъæууат æрмæст бынæй ис. Аксауты фæстаг кæройнаг хъæууат у Рудничий (ныр бынтон адзæрæг сси), æрбынат кодта доны сæр.
 
Аксауты ком зынгнонд у цæрынгæнæг ратæдзæнтæй, уыдон сты йæ территорийыл, сæрмагондæй Тулдзон Балкы хъæуы территорийыл. Уым гуылф кæны суадон, дон дзы бирæ мæйты дæргъы не ’взæр кæны. Бынæттон цæрджытæ куыд дзурынц уымæ гæсгæ, уый у «удæгас дон».
 
Рагон заманæй адæм сæхицæн цæрæнбынæттæ ккодтойкодтой уыцы дзæнæтондзæнæттон раны. Аксауты комы фыццаг хъæуты бындурæвæрджытæ уыдысты бердзенæгтæ - Туркæй æрцæуæккæгтæ. Ныр уыдон цæрынцццæрынц Хасаут-Бердзенаг хъæуы, уый парахатæй æрбынат кодта Аксауты донбылыл.
Кæмттыл æвæрд ис фæндæгтæ, фæлæ Марухыл хъæууат æрмæст бынæй ис. Аксауты фæстаг кæройнаг хъæууат у Рудничий (ныр бынтон адзæрæг сси), æрбынат кодта доны сæр. Аксауты ком зынгнонд у цæрынгæнæг ратæдзæнтæй, уыдон сты йæ территорийыл, сæрмагондæй Тулдзон Балкы хъæуы территорийыл. Уым гуылф кæны суадон, дон дзы бирæ мæйты дæргъы не ’взæр кæны. Бынæттон цæрджытæ куыд дзурынц уымæ гæсгæ, уый у «удæгас дон».
== Фендтæгтæ ==
Аксауты галиу доны былыл, Хасау-Бердзенаг хъæуæй 10-12 км дæрддзæф уæвы, зæгъæн ис, æмæ квадратон мæсыг (6×6,3 м), конд у лæгъз дурæй чъыры таддагыл. Къулты бæзн — 1,4 м. Цæгатаг къул у 1,6 км бæрзонд.