Токаты Алихан: различия между версиями

|Оригинал имени={{lang-os| Токаты Алихан Инусы фырт}}

|Род деятельности= {{поэт}}, {{прозаик}}, {{публицист}}, {{[[драматург}}]]

|Дата смерти=1920-æм аз
}}

'''Алихан (Владимир)Токаты Инусы фырт ТокатыАлихан''' (райгуырдрайгуырдис 1893-æм азы—азы амард— амардис 1920-æм азы) —у ирон драматург, поэт æмæ публицист., Фыццагфыццаг ирон сонеты автор.

Райгуырдис 1893-æм азы июлы [[Дæргъæвс]]ы хъæуы бирæзæнæгджын зæххкусæгон бинонты. Йæ райгуырæнбоны датæ бæлвырдгонд нæу, кæцыдæр биографтæм гæсгæ, Алихан райгуырд 1895-æм азы<ref>Поэты мæсыг, Хъодзаты Æхсар.—Дзæуджыхъæу — Дзæуджыхъæу, 2020</ref> 1907-æм азы фæцис дæргъæвсаг дыууæкъласон дины скъола. Чи йæ зыдта, уыдоны ныхæстæм гæсгæ, скъолæ фæци кады гæххæттимæ. Дарддæр ын нал уыд ахуыр кæныны фадат, раздæхт фæстæмæ æмæ йæ бинонтæн æххуыс кодта хæдзарон куыстыты. Уый фæстæ йæ мад Дзгойы æмхæрæфырты æххуыссæй бацыд Санибайы скъоламæ, уым каст фæцис цыппарæм къласс.

1912-æм азы Алихан каст фæцис Бакуйы[[Баку]]йы денджызон техникум, уый фæстæ бацыд училищемæ ’мæ дзы фæахуыр кодта 1916-æм азы октябры онг. Бакуйы базонгæ ис революционертимæ, иста хайад большевикты сусæг змæлды. Уыцы æзты Бакуйы уыди бирæ ирон фæсивæд, архайдтой се ’взаг, сæ адæмы культурæ, сæ хæхты фарн хъахъхъæныныл. Алихан ахуыры рæстæджы фæцалх литературон куыстыл дæр.

1916-æм азы фæззæджы амард Алиханы фыд Инус æмæ октябры поэт ныууагъта йæ ахуыр æмæ раздæхт Ирыстонмæ. 1917-æм азы бацыд ирон революцион-демократон парти «[[Кермен (парти)|Кермен]]<nowiki/>»-мæ. Æнувыдæй архайдта [[Цæгат КавказыКавказ]]ы революцион змæлды. Иста хайад [[Терчы бæстæйыоблæст]]ы II съезды куысты [[ПятигорскГуымы Хъæрмæдон]]ы, уым æй равзæрстой Терчы республикæйы уæлдæр орган — Адæмон Советмæ.

Токаты Алихан фыссын райдыдта 1909-æм—1910-æм æзты. Уæды фыст æмдзæвгæтæ йæ тетрады баззадысты. Уыцы æмдзæвгæты ’хсæн сты «Иунæджы бон», «Амонд», «Дуне», «Хур» æмæ а.д. Æмдзæвгæтæй уæлдай ныффыста драмæ æмæ публицистикон æрмæджытæ дæр. Классикон сонеты формæйы у фыст йе ’мдзæвгæ «Цыкурайы фæрдыг», йæ сюжеты бындур ис адæмон мотив алæмæты фæрдыгы тыххæй, кæцы аххæст кодта йæ хицауы фæндтæ. Токаты фыста æмбисæндтæ дæр: «Хæрæг æмæ булæмæргъ», «Уасæг, хъаз, бабыз æмæ гогыз». 1912-æм азы кæнæ 1913-æм азы ныффыста йæ пьесæ «Урс сынтытæ», сценæйыл æй сæвæрдта Бакуйы ирон драмон къорд 1914-æм азы февралы. Уыцы пьесæ хауы йæ рагон сфæлдыстадмæ æмæ дзы ахсы уæлдай ахсджиаг бынат<ref>Токаты Алихан,. Уацмыстæ.—Дзæуджыхъæу — Дзæуджыхъæу, ИР, 2004</ref>.

1920-æм азы Алихан райдыдта кусын Ирыстоны зылды революцион комитеты зæхгуысты хайады [[Джызæл]]ы районы ревкомы сæрдарæй. Бирæ фæндтæ уыд æвзонг поэтæн, фæлæ хъыгагæн йæ къухты нæ бафтыдысты. Уыцы аз Токаты Алихан фæрынчын тифæй æмæ сыстынхъом нал уыд. Йæ мæлæты размæ Алиханы хо фехъуыста топпы гæрах: йæхæдæг систа йæхимæ къух æви знаджы нæмыгæй амард, уымæн ничи ницы базыдта. Ныры онг дæр йæ мæлæты аххоссаг бæлвырд нæу. Поэты баныгæдтой Дæргъæвсы, рагон æгъдаумæ гæсгæ йын йæ чырыны нывæрдтой йæ къухфыстытæ дæр. Фæлæ 1953-æм азы Цæгат Ирыстоны наукон-иртасæг институт поэты ингæн куы райгом кодта, уæд гæххæттæ уым нал разындысты.