Чипстæ: различия между версиями

'''Чипстæ''' ({{lang-en-US|chips}}) — лыстæг карст [[картоф]], халсойы ([[зети]]йы) фых йе та сурвых, цалынмæ къæс-къæсгæнæг макъæскъæсгæнæг суа. Чипстæ-иу арæх вæййынц фынгыл æвæрд куыд ахуыйæн, гарнир, кæнæ снектæ.

Æппæты арæхдæр æмбæлгææмбæлæг верси куыд амоны, чипсты оригиналон рецепт æрымысдæуыдæрымысыдæуыд [[Саратогæ Спрингз]]ы, Нью-Йорчы. Уый,Куыд дамдзурынц, афтæмæй уый æрцыди 1853 азы, 24 августы, æмæ йæ æрымысæг уыдиуыдис [[Джордж Крам]], æрдæгсау-æрдæг(йæ фыдæлты æхсæн уыдис негртæ æмæ бындурамерикагиндейæгтæ), [[Moon's Lake House]] уазæгдоны повæрæйпъовырæй куы куыста, гъеуæдуæд. Цæмæй-иу мæстыгомау клиентты æрсабыр кæны æмæ истыхуызыисты хуызы бахъæлдзæг кæна, уый тыххæй-иу цынсын картофтæ тынг листæглыстæг ныллыгтæ кодта æмæ-иу кæрстытæ фырдзæхх халсойызетийы фæфыхта, сæцалынмæ къæрццуагмæкъæрцгæнаг суой, æмæуæдмæ. цæАдæм рæхджытагъд адæмбауарзтой дæрног бауарзтойхæринаг. ТагъдСбадтис цылыл "«Саратогæйы чипсты"» ном. абадти,Афтæ уыцысæ номхуыдтой суанг 20 æнусы æмбистыæмбисы онг уыди ныхасдзыд.

Чипстæ-иуЧипсты хæддарынцсконды соймидæг туагадтыис трансизомертæтранссойтæ æмæ(уырыс. сæ''трансжиры'') бон(хæццæ укæнынц 30-50суанг 30–50%-мæ ’ххæссой). Уыдон фæцудын кæнынц иммунитет, диабетывæййы рæзтафтæ фæтынгдæрдæр, кæнынцæмæ организмы мидæг расайынц диабет, стæй зæрдæнизтæ, тестостероны бæрц та къаддæр кæнынц, цудын ма кæнынц простагландитты æмбаивд (кæдон регулацирегуляци кæнынц организмы бирæ процесстæ, æмæ гыццыл ма хъæуа, алы уæфт æмæ органты сты), цитохром ц-оксиды куыст — канцерогенон æмæ иуæй-иу хосгæнæн токсинты сæйраг фермент. Англисаг ахуыргондтыахуыргæндтæ 14-азыккон хынцгастыазы фæстиуæгмæдæргъы гæсгæиртæстой чипсты зиан организмæн, мыхуырыæмæ рацыдсæ "хатдзæгмæ гæсгæ («British Medical Journal"» № 11, 1998 азыаз), зæрдæйы исемиконишемикон низæй æмæ миокъардымиокарды инфаркттæй цы адæм фæхъуыдамардис, уыдоны ’хсæн арæхдæр ссарæн уыдыстыуыдис, трансизомерон сой туагадтимæтранссойджын продукттæ чи хордта, уыдон; æмæахæм æхсыррæзынæджыадæмы ракъæхсæн тама æхсыррæзынæджы рак уыдвæййын 40% фылдæрарæхдæр.

Ноджы ма чипсты ис акриламид (2-пропенамид), æмæ фыртæвдæй куыстзылд кæцы баййæфта, ахæм, æндæр крахмалон продуктты (зæгъæм, сурвых картофы, кæнæ дзулы), фæлæ доны фыцгæ — нæйынæй. Ацы токсикон буаргъæд, фылдæр нервты системæйæн зиан кæны, игæр æмæ уыргтæ; ноджы ма канцероген, ссадæджы хуызонхуызæн, ацы буарадбуаргъæд та у нервыты хæлды аххосæгаххосаг (хид кæнын, уæнгты æдыхадæдых, уæзсæфтуæзы фæкъаддæр, регенераци æмæ фæстæмæ химæ æрцыд бацахсы 2—12 мæймæ).