Джиоты Христофор

Джиоты Христофор (Пора) (райгуырдис 1873-æм азы Дзауы – амардис 1935-æм азы) – ирон æхсæнадон æмæ динон архайæг, ирон рауагъдон куыстады разамонæг.

Джиоты Христофор
Райгуырды датæ	1873
Райгуырæны бынат	Дзау
Мæлæты датæ	1935
Архайды хуыз	æхсæнадон архайæг, сауджын

Цардафыст

Джиоты Христофор (Пора) райгуырдис 1873-æм азы Дзауы хъæуы. Йæ фыд, Джиоты Зураб, мæгуыр бинонтæй уыди. Æнæгæсгæ уымæ, æмæ йæ бинонтæн нæ уыдис ницыхуыз фадатдзинад, уый уæддæр акодтой Тбилисмæ ахуыр кæнынмæ. Иттæг стыр æнтыстимæ каст фæцис Тбилисы дины семинары, æмæ йæ фæндыд йæ ахуыр адарддæр кæнын Мæскуыйы дины академийы, фæлæ йæ мад карзæй бадомдта, цæмæй, куыд бинонты иунæг хъæбул, фæстæмæ сыздæха йæ райгуырæн хъæу Моргомæ (ныртæккæйы Дзауы район). Христофор сыздæхтис æмæ райдыдта кусын сæ хъæуы аргъуаны. Фæстæдæр уый байгом кодта дыууæ къласон скъола-пансион Дзауы хъæуы. Стæй ам уый бинонтæ дæр æркодта, йæ бинойнаг уыди Кокойты Кетеван. Зурабæн æмæ Кетеванæн райгуырдис дæс хъæбулы, се ’хсæн уыди Христофор дæр. Джиоты Зураб фæзиан 1910 азы. Уый ныгæд у Тбилисы, Къукъиайы уæлмæрдыл.

Джиоты Христофоры 1880 азы бакодтой Дзауы хъæуы райдиан скъолæмæ. Уый каст фæуыны фæстæ та йæ æркодтой Тбилисмæ æмæ йæ радтой Тбилисы динон семинаримæ, кæцыйы каст фæци 1894 азы æнтыстджынæй, куыд йæ рæстæджы – йæ фыд. Джиоты Пора йæ ахуыр адарддæр кодта Киевы динон академийы, кæцыйы каст фæци 1897 азы. Ацы азы уый арвыстой Ереванмæ нæлгоймæгты гимназы динон-ныхасы ахуыргæнæгæй. Фæстæдæр, 1899 азы Джиоты Христофор цæрынмæ ацыдис Тбилисмæ æмæ нæлгоймæгты фыццаг гимназы ахуыргæнæгæй кусы. Уыцы-иу рæстæг уый Сионы аргъуаны кусы æмæ æххæст кæны хуыцауонлæггад уырыссаг æвзагыл.

1907 азы уый сæргълæудæй мыхуыры рацыд Тбилисы ирон газет «Ног цард»; уый стыр хайбавæрд бахаста ирон журналы «Æфсир»-ы бындур æрывæрыны (редактор Коцойты Арсен), кæцы мыхуыры рацыд Тбилисы, 1910 азы; уый уыд иуæй-иу сæргълæууæг журналы «Хуры тын», кæцы мыхуыры рацыд Петербургы 1912 азы;

Джиоты Христофор йæ цардæй ахицæн 1935 азы. Ныгæд у Къукъиайы уæлмæрдыл мыггагон зæппадзы. Йæ фарсмæ ныгæд у йе ’мкъай æмæ æндæр хиуæттæ.

Джиоты Христофор æмæ Никъолоз дыккаг

Джиоты Христофоры сфæлдыстадон куысты æрцыд ахæм историон факт. 1913 азы, Романовты династийы 300 азы сæрмæ Никъолоз II-аг аскъуыддзаг кодта æнæхъæн Империйыл бæлцуаты æрзылдаид. Ныццыди Тбилисмæ дæр. Бæрæгбонон хуыцауаргъуыды разамынд кодта Джиоты Пора. Хуыцауаргъуыдæн сæрмагондæй равзæрстой динылæггадгæнæг, кæцы зынгæ уыд куыд куырыхон, уырыссаг æвзаг æппæтæй хуыздæр зонæг, уæздан бакастимæ æмæ зæрдæмæдзæугæ хъæлæсы тембрæй уæвæг. Хуыцауаргъуыды церемонийы фæстæ зæрдæскъæфт Никъолоз II Хирстофоры къухæн аба кодта бузныджы нысанæн.

1912 азы Джиоты Пора Цхинвалы бындур æрæвæрдта педагогон ахуыргæнæндонæн, кæцыйæн азты дæргъы къухдариуæг кодта. Советон хицауады рæстæджы уæззау цард уыди динон гоймæгтæн. Ацы периоды пора æххæст кодта культурон-ахуырадон куыст. Уый уыди бындурæвæрæг æмæ фыццаг директор Хуссар Ирыстоны бæстæзонæн музейы, кæцыйæн йæ царды кæронмæ къухдариуæг кодта.

Цензор-редактор

Джиоты Пора уыди Мтавлитъы (сæйраг литературон уагдæттæгджы, уырыс. Главлит) æмкусæг æмæ алы публикаци æви рауагъд, æнæмæнгæй уый къухæй цыди. Афтæ-ма уый рецензентады æдде пълангонд нæ цыди иунæг спектакль дæр ирон æвзагыл. Пора уыди ирон рауагъдон æхсæнады къухдариуæггæнæг. Раст уый сæргълæудæй æвæрд æрцыд дзæвгар пьесæйы. Ацы æхсæнады уый фæстæ къухдариуæггæнæг Собиаты Инал банысан кодта:

Порайы сгуыхтдзинад уыди, æмæ цензуры комитет ирон пьесæтæ æнæфæивгæйæ кæй сфидар кодта сæвæрынæн.

Афтæ-ма нысангонд цыд, цæмæй ирон журнал «Фсиры» бирæ критикæ загъд уыди хицауады ныхмæ, фæлæ Джиоты Порайы, Мтавлитъы æмкусæджы тырнындзинадæй, ацы журналæн къуылымпыдзинад нæ уыди.

Нысаниуæгджын у, цæмæй ирон авторты бирæ уацмыстæ, кæцы абоны онг нымад цыд ирон динон культурæйы шедеврæн, раст Джиоты Порайы фæрцы аирвæзтысты. Джиоты Пора сæрмагонд хайбавæрд бахаста Хетæгкаты Къостайы æмбырдгонды «Ирон фæндыр»-ы рауагъды хъуыддаджы. Уый хорз саргъ кодта Къостайы æмдзæвгæты нысаниуæг ирон литературæйы историйæн, уый раиртæста æмдзæвгæты стил æмæ бацархайдта, уагъд æрцыдаиккой афтæ, цæмæй ма фæивтаид авторырдыгон вариант. Уый рапорты банысан кодта:

Æз тынг лæмбынæгæй бакастæн къухфыст æмбырдгонды, «Ирон фæндыры» æмдзæвгæтæ... æрмæст мæм иу æмдзæвгæ зыны гуырысхойæн цензурæмæ гæсгæ.

Бинонтæ

Тбилисы Джиоты Пора бинонтæ æркодта Вардиашвили Софьяйы (зынгæ гуырдзиаг зарæггæнæг – Вардиашвили Варойы æввахс хæстæг). Софья дæр динылæггадгæнæг бинонтæй уыди. Йæ фыд, йæ фыдыфсымæр, æмæ йе фсымæр динылæггадгæнæг уыдысты.

Пора æмæ Софья дæр бирæзæнæгджын уыдысты. Уыдонæн уыдис цыппар лæппу æмæ фондз чызг. Сæ хъæбултæ хорз ахуырад райстой æмæ сæрмагонд хайбавæрд бахастой гуырдзиаг æмæ ирон культурæйы историйы. Сæ фырт, Джиоты Гиорги уыди оперæйы зындгонд баритон. Уый каст фæци Ленинграды консерватори. Уый уыди Чермены партийы фыццаг æххæстгæнæг Долидзе Викторы опера «Чермены». Джиоты Гиорги фæмард дыккаг дунеон хæсты. Хæсты фæмард Джиоты Гиоргийы кæстæр æфсымæр, Фрунзейы номыл академийы профессор – Джиоты Димитр. Порайы æмæ Софьяйы чызг – Джиоты Верæ каст фæци Тбилисы консерватори. Лингвист уыди сæ чызг Надежда, кæцы тæлмац кодта иронæй уырыссаг æвзагмæ.

Æрвитæнтæ

• Бигулаева И. Пора Джиоев — первый цензор «Ирон фæндыр». Владикавказ, 1999