Теберда (цæугæдон)
Теберда́ (хъæр.-балхъ. Теберди) — Цæгат Кавказы Хъæрæсе-Черкесы цæугæдон, Хъобаны галиу фæрсагдон. Йæ дæргъ — 60 км, донæмбырдгæнæн бассейны фæзуат — 1080 км².
| Теберда | |
|---|---|
| хъæр.-балхъ. Теберди | |
 Тебердайы цæугæдон | |
| Характеристикæ | |
| Дæргъ | 60 км |
| Бассейны фæзуат | 1080 км² |
| Бассейн | Хъобан → Азовы денджыз |
| Доны хардз | 27,2 м³/с (45 км донæфтæнæй) |
| Цæугæдоны цыд | |
| Гуырæн | |
| · Гуырæны бынат | Хъæрæсейы район |
| Донæфтæн | Хъобан |
| · Бынат | Карачаевск |
| Ран | |
 Хъобаны бассейн | |
| Паддзахад |  Уæрæсе
|
| Регион | Хъæрæсе-Черкес |
Номы равзæрæн ивын
Цæугæдоны уырыссаг ном рауад хъæрæсейаг Те(й)бердийæ, XIX æнусы фыстытæм гæсгæ.[1] Ацы топоним цалдæр варианты тæлмацгæнгæ у. Сæ иумæ гæсгæ Теберда (Теберди) хъæрæсе-балхъайрагау амоны «фæрсаг цæрæнран» (комкоммæ тæлмацы «асхойын»). Хицæн фæрсаг цæрæнрæттæ комы, æвæццæгæн уыд XVI—XVII æнусты, гæнæн ис æмæ ном дæр уæд фæзынд. Гæнæн ис æмæ дзырд «Теберда» хъæрæсе-балхъайраг «таб джерди»-йæ, ома «æнцой бынат»-æй рауад. Уымæй уæлдай ма рæгъмæ æрхæссынц дзырдбаст «тейри берди», ома «хуыцауы лæвар»[2].
Географи ивын
Донвæд хуырджын у, зырдуртæй рæдзæгъдгонд, æхсæрдзæнджын. Кæлы Кавказы сæйраг рагъæй æмæ бахауы Хъобанмæ галиуырдыгæй. Теберда зæгъæн ис æмæ бирæдонджын у, йæ лæсæн цырд, æрвхуызгонд æмæ рæсуг дæттимæ. Цæугæдоны арф ком æхгæд у æгайнæг хихджын хæдтæй æмæ хæссы зæрдылæмбæлгæ рæсугъддзинад. Тебердайы комы æррæбинаг сты цалдæр æвæджиау рæсугъд хæххон цады.
Йæ хæлцад арвистонгонд, фылдæр дзы (55%) ахсы цъити-митджын æфтиаг (Тебердайы бассейны нымадæуы 100 цъитийы бæрц). Тæккæ донджындæр хæссы июль — августы. Доны æхсæнафæдзон хардз, донæфтæнæй 45 км дæрддзæджы — 27,2 м³/с. Зымæгон цæмджын, иугуыр æрсдонджын нæ вæййы. Цæугæдоныл æрбынат кодтой сахар æмæ курорт — сæ дыууæ дæр Тебердатæ. Донæфтæны сахар Карачаевск.
Цæугæдоны комы цæуы Сухумы æфсæддон фæндаг.
Цæугæдоны сæрты, йæ ратæдзæнты районы — Тебердайы æрдзæвæрæн.
Цымыдисаг факттæ ивын
- Цæугæдоны хæлцад ист цæуы суары ратæдзæнтæй дæр.
- Тебердайæн йæ иуномон зарæг банысан кодта Юрий Визбор.
- Цæугæдоны номыл схуындæуыд Фисынмæцæуджыты стъалыбардзы стъалы.
Фиппаинæгтæ ивын
- ↑ Л. В. Вегенер Опубликовано в путеводителе «От Марухи до Эльбруса». budetinteresno.info. Датæ: 2019-æм азы 12 декабры.
- ↑ А. В. Твердый «Топонимический словарь Кавказа». budetinteresno.info. Датæ: 2019-æм азы 12 декабры.
Литературæ ивын
- Теберда // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.