Цъайтæ

Цъайтæ — сæхи афтæ хуыдтой Мæздæджы быдыртæм алидзæг ирæттæ; фæстæдæр уыцы номæй хонын байдыдтой, уым цы фыццаг ирæттæ æрцардис, уыдон дæр. Сæ фылдæр уыдысты Куырттаты комæй æмæ Тæгиаты æхсæнадæй алидзæг ирæттæ.

Истори

Фыццаг ирæттæ — æрлидзджытæ уыцы быдырты фæзындысты 1764-æм азы, Мæздæджы фидары бындурæвæрдæй иу аз фæстæдæр. Афтæ сæ схуыдтой, фидæны æрцæрæнуæтты хутæрты цы цъайтæ къахтой, уыдонмæ гæсгæ. Ирæттæ цæрæнуатæн йæхи хуыдтой цъай, сæхи та — цъайтæ. Фыццаг æрлидзджыты æхсæн фенæн уыдис Цæгат Ирыстоны æппæт кæмттæй рацæуæг минæвæртты; цъайтæ сæ фылдæр уыдысты ирæттæ, фыццаджыдæр, Куырттаты комæй рацæуæг ирæттæ.

ХVIII æнусы чи фæзынд, уыцы фыццаг цъайты (хутæрты) ’хсæн уыдысты:

• Куыдзыгусты цъай (уырыс. Пиев хутор) — 1700-æм аз;
• Иры цъай (уырыс. Большой Осетинский) — 1724-æм аз;
• Тасойы цъай (уырыс. Джикаев хутор) — 1746 кæнæ 1846-æм аз;
• Быгъуылты цъай — 1746-æм аз;
• Къадиты цъай;
• Медведевы цъай;
• Качаевы цъай;
• Агъабатыры цъай (цардысты дзы ирæттæ æмæ кæсгæттæ) — 1808-æм аз;
• Дæдзиты (Дзадзиты) цъай — 1850-æм аз.

Цъайтæ цæрæг ирон адæмæн уырыс — Иры ахастдзинæдты рæзты хъуыддаджы уыдис стыр ахадындзинад; уыдон уыдысты Мæздæджы уырысты æмæ хæхбæсты цæрæг ирон адæмы кæрæдзийыл чи баста, ахæм сæйраг бæттæг цæг: ХVIII-ХIХ æнусы райдайæны ирон адæмы историйы æмæ этнографийы фарстатæм йе ’ргом чи аздæхта, уыцы ныгуылæн европæйаг æмæ уырыссаг ахуыргæндтæ-иу ирон царды хабæрттæ базыдтой Цæгат Ирыстоны алы кæмттæй рацæуæг цъайтæ.

Кæс ноджы

• Весойлæгтæ
• Ерастъы

Литературæ

• Iriston.com / Æмбарынгæнæн дзырдуат
• Алборов Б. А. Некоторые вопросы осетинской филологии: статьи и исследования об осетинском языке и фольклоре. — Орджоникидзе: Ир, 1979. — 311 с.
• Калоев Б.А. Моздокские осетины (Историко-этнографическое исследование). — М.: Наука, 1995. — 245 с