Цæхæра

Цæхæра кæнæ дзæхæра, æндæр вариант у къуымбыл, дыгур. къумбул (лат. Beta vulgaris) у адæмы уарзондæр хæринæгтæй иу. Аргъ та йын уымæн кæнынц, æмæ хъæздыг у урсæгтæ, æвзалыдон æмæ аскорбины туагадæй. Бирæ дзы ис æнæмæнгхъæугæ минералон цæххытæ: калий, кальций, натрий, фосфор, марганец, æфсæйнаг, йод, кобальт.

Цæхæра
Зонадон классификаци
Домен: Эукариоттæ Паддзахад: Зайæгойтæ Дæлпаддзахад: Кæрдæгхуыз зайæгойтæ Хайад: Дидинæгджын зайæгойтæ Кълас: Дыхайон зайæгойтæ Къорд: Caryophyllales Бинонад: Amaranthaceae Дæлбинонад: Футæгджынтæ Трибæ: Beteae Volkens, 1893 Мыггаг: Цæхæра Хуыз: Цæхæра
Æхсæнадæмон зонадон ном
Beta vulgaris L., 1753
Викихуызты систематикæ Викикъæбицы медиа ITIS   20681 NCBI   161934 EOL   585884 GRIN   t:300073 IPNI   164505-1 TPL   kew-2675613

Амонынц æй, йæ туджы æлхъывдад бæрзонд кæмæн у, йæ нервыты аххосæй мæстыгæр чи у, йæ рæуджытæ сахъат кæмæн сты, уыдонæн. Дзæбæх дзы кæнынц сæкæрниз, тынг нард рынчынтæ. Базеды низæй чи сæйы, уымæн йæ, уартæнгæс рæзынæг (уырыс. щитовидная железа) кæй хонынц, уый активон куыст фæсабырдæр кæны. Цæхæра æнæмæнгхъæугæ хæринаг у, йæ гуыбын кæмæн фæхус вæййы, уымæн.

Æхсæрдæсæм æнусы йæ нæ рагфыдæлтæ бердзенты бæстæйæ куы æрбаластой, уæдæй абонмæ дзы адæм пайда кæнынц, куыд хæрзад халсарæй. Хæрынц æй доны, духовкæйы фыхæй. Кæнынц дзы борщ æмæ туагдзæхдон (уырыс. окрошка). Цæхджын æй кæнынц хибарæй, фæлæ цывзыйы цъæрттимæ та у уæлдай хæрзаддæр. Нæ разагъды бæркадкъух æфсинтæ йын йæ сыфтæй чъиритæ куы ракæнынц, уыдонæн та дзы æмбал нæй.

Сырх цæхæрамæ ма ис иу диссаджы миниуæг. Дохтыртæ йæ амонынц къуыдилы (уырыс. рак) кæмæн ис, уыцы рынчынтæн дзæбæх кæнынæн æмæ сæ не ’руадзынмæ.

Сæкæры цæхæра

Цæхæрайы сæрмагонд хуызтæй чындæуы сæкæр.

Сæкæры цæхæрайы тыллæг бæстæтæм гæсгæ

2003-2004 нымæцтæ ИНО-йы FAOSTAT-мæ гæсгæ
Франц	29358296	13 %	29419000	12 %
АИШ	27744430	12 %	27002350	11 %
Герман	23756060	10 %	25486732	11 %
Уæрæсе	19383640	8 %	18500000	8 %
Турк	12622900	5 %	13965000	6 %
Украинæ	13392000	6 %	13660000	6 %
Польшæ	11739509	5 %	11471800	5 %
Итали	9726000	4 %	10000000	4 %
Æндæр бæстæтæ	85113483	37 %	88344480	37 %
Æдæппæт	232836318	100 %	237849362	100 %

Кæс ноджы

• Цæхæраджын

Литературæ

• Красочкин В. Т., Свекла, М. — Л.,1960;
• Карпенко П. В., Свекловодство, 3 изд., М., 1964;
• Сортоописание овощных бахчевых культур и кормовых корнеплодов, М., 1965;
• Биология и селекция сахарной свеклы, М., 1968;
• Культурная флора СССР, т. 19 — Корнеплодные растения, Л., 1971.